Dạy trẻ tư duy phản biện

Tư duy phản biện là gì?

Ở Việt Nam, khi đi học, nếu học sinh hay thắc mắc, hỏi nhiều, phát hiện ra lỗi sai của giáo viên và ý kiến thì hầu như sẽ bị thầy cô khó chịu, “nhớ mặt”, thậm chí còn có thể bị trù dập; Còn khi ở nhà, con cái (nhất là trẻ nhỏ) nếu tranh luận với cha mẹ, đưa ra dẫn chứng này, nghiên cứu kia để phản bác lại các quan điểm hay cách suy nghĩ của cha mẹ thì có thể bị gắn mác là “thầy cãi”, “trứng khôn hơn vịt”.

Dần dà những đứa trẻ không còn dám có ý kiến hay bày tỏ chính kiến nữa. Thầy cô, cha mẹ dù có nói sai trẻ cũng kệ.

Rất nhiều sinh viên Việt Nam khi ra trường đi làm việc ở các cơ quan, nhất là các doanh nghiệp, tổ chức nước ngoài bị đánh giá là không có tư duy phản biện, không đưa ra được các quan điểm cá nhân trước những vấn đề quan trọng, không biết đánh giá và giải quyết vấn đề. Lỗi này không hoàn toàn do trẻ mà do chính cách giáo dục của gia đình và nhà trường đã dập tắt các tư duy phản biện ở trẻ ngay từ trong trứng nước.

Tư duy phản biện là khả năng tưởng tượng, phân tích và đánh giá thông tin, chất vấn các giả thiết của vấn đề, từ đó hình thành các suy nghĩ, quan điểm khi đứng trước vấn đề nào đó. Nói cách khác, tư duy phản biện là kỹ năng đưa ra quan điểm về một vấn đề và chứng minh rằng quan điểm đó là đúng, hợp lý, có tính nhất quán và logic, đồng thời phản bác những ý kiến trái ngược với quan điểm đó.

Amy Morin, nhà trị liệu tâm lý và là tác giả của những cuốn sách bán chạy “13 điều những người có tinh thần mạnh mẽ không làm” cho biết: “Tư duy phản biện cũng có thể liên quan đến việc xử lý một vấn đề phức tạp và phát triển các giải pháp rõ ràng”.

Trên thực tế, tư duy phản biện là một phần thiết yếu của quá trình giải quyết vấn đề, ra quyết định và đặt mục tiêu. Nó cũng là nền tảng của giáo dục, đặc biệt khi kết hợp với đọc hiểu. Hai kỹ năng này cùng cho phép trẻ nắm vững thông tin.

Tại sao kỹ năng tư duy phản biện lại quan trọng?

Theo Chương trình Ðánh giá Học sinh Quốc tế (PISA), đánh giá trẻ em 15 tuổi ở 44 quốc gia khác nhau, cứ 6 học sinh ở Hoa Kỳ thì có hơn 1 học sinh không thể giải quyết các vấn đề về tư duy phản biện. Nghiên cứu này cũng chỉ ra rằng, những đứa trẻ thiếu kỹ năng tư duy phản biện sẽ đối mặt với nguy cơ mắc các vấn đề về hành vi cao hơn.

Tư duy phản biện cho phép trẻ hiểu sâu hơn về thế giới bao gồm cả cách chúng nhìn nhận bản thân mình trong thế giới đó. Ngoài ra, những đứa trẻ biết suy nghĩ chín chắn có xu hướng quan sát và cởi mở hơn.

Tư duy phản biện có thể giúp trẻ hiểu rõ hơn về bản thân, người khác và thế giới xung quanh mình. Nó có thể hỗ trợ trẻ giải quyết các vấn đề hàng ngày và làm việc hiệu quả hơn.

Tư duy phản biện cũng thúc đẩy tính độc lập, nâng cao tính sáng tạo và khuyến khích sự tò mò. Những đứa trẻ có kỹ năng tư duy phản biện sẽ đặt rất nhiều câu hỏi và không bao giờ chỉ nhìn mọi thứ theo giá trị bề ngoài - chúng luôn muốn biết bản chất sâu xa của vấn đề.

Tư duy phản biện là chìa khóa thành công

Kỹ năng tư duy phản biện rất quan trọng để đạt được thành công trong cuộc sống. Nó cho phép một cá nhân sống hết mình và luôn nghĩ trước hành động của mình cũng như hậu quả sẽ đến.

Làm thế nào để nuôi dưỡng tư duy phản biện ở trẻ?

Tư duy phản biện không chỉ hình thành nên một nhân cách mạnh mẽ mà còn tạo ra một con người khôn ngoan, khiêm tốn và thành công. Tuy nhiên, có rất ít trẻ học được điều này từ trường học, do không có một giáo trình chuẩn nào đào tạo kỹ năng này. Là cha mẹ, bạn hãy dạy tư duy phản biện cho trẻ càng sớm càng tốt bằng một số hoạt động có thể thực hiện ngay tại nhà.

Với trẻ nhỏ, cha mẹ nên dạy trẻ tư duy phản biện dựa trên các tương tác hàng ngày với trẻ để giúp chúng phát triển các kỹ năng đưa ra quyết định đúng đắn.

Khuyến khích sự tò mò của trẻ: Khi con hỏi tại sao một cái gì đó lại hoạt động theo một cách nào đó, cha mẹ hãy giúp trẻ tìm hiểu, khuyến khích trẻ khám phá, thử nghiệm và tự tìm ra lời giải tại sao điều đó lại xảy ra hoặc không xảy ra.

Dạy trẻ cách đánh giá thông tin

Khi con nói với bạn về một điều hoang đường nào đó mà chúng nghe được từ bạn bè, bạn hãy cùng con phân tích và đánh giá điều đó có đáng tin hay không. Thông tin này có phù hợp với những gì bạn đã biết không?

Ngoài ra, thế giới công nghệ 4.0 phát triển như vũ bão, tin giả, tin xấu tràn lan trên mạng, cha mẹ cần dạy trẻ cách đánh giá và loại bỏ những nguồn tin độc hại.

Giúp con học hỏi từ những người khác: Khi con hỏi điều gì đó mà bạn không biết câu trả lời, hãy hướng dẫn trẻ cách tìm hiểu một vấn đề hay sự việc. Cha mẹ chỉ cho trẻ cách bạn tìm hiểu và đánh giá thông tin trên Internet hoặc qua sách báo. Nếu có cơ hội, bạn có thể đưa trẻ đến gặp các chuyên gia hoặc khuyến khích trẻ tới thư viện để tự tra cứu thông tin.

Dạy trẻ cách giải quyết vấn đề: Bất cứ đứa trẻ nào cũng có thể gặp phải các vấn đề trong cuộc sống hàng ngày, vì vậy cha mẹ hãy dạy trẻ đánh giá chính xác vấn đề là gì và tìm cách giải quyết.

Bên cạnh các vấn đề thực tế gặp phải, bạn cũng có thể đưa ra các giả định hoặc tình huống để yêu cầu trẻ thử tìm ra cách giải quyết vấn đề. Ví dụ, nếu con là một nhà hoạt động môi trường, con sẽ làm gì để giải quyết vấn đề trái đất đang ngày càng nóng lên?

Ðể rèn cho trẻ tư duy phản biện, cha mẹ có thể cho trẻ chơi các trò chơi thử thách trí não như giải toán đố, giải ô chữ, cờ vua, xếp hình…, tham gia các câu lạc bộ STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học). Bên cạnh đó, theo các chuyên gia giáo dục, rèn luyện năng khiếu nghệ thuật và nuôi dưỡng óc sáng tạo là hoạt động không thể thiếu giúp trẻ hình thành tư duy phản biện.