Những lá thư từ Tây Ban Nha – bức tranh đất nước Tây Ban Nha

Là nhà văn theo chủ nghĩa lãng mạn, Mérimée không chua chát như Voltaire, không lên án tố cáo như Balzac, cũng không lạc quan như Hugo, ông thường viết với tâm thế cảm thông, châm biếm mà nhẹ nhàng, êm ả, lặng lẽ.

Cho đến giờ, độc giả Việt Nam mới biết đến Mérimée qua cuốn "Carmen" xuất bản năm 2019, nay bạn đọc sẽ được khám phá tuyển tập truyện ngắn thứ hai của nhà văn, "Những lá thư từ Tây Ban Nha", một cuốn sách viết về đất nước phía Tây Nam châu Âu vừa lãng mạn vừa rất đỗi hiện thực, trên cái nền của tội lỗi, cái chết và văn hóa của đất nước này.

Tác phẩm gồm sáu truyện ngắn, năm truyện đầu, dù không mang yếu tố Tây Ban Nha, thể hiện bức tranh đa chiều về tội lỗi con người và cái chết; truyện ngắn cuối cùng được đặt đúng như tên của tuyển tập, chiếm gần một nửa tổng số trang, được viết dưới dạng những bức thư Mérimée viết cho Giám đốc Tạp chí Paris từ năm 1830 đến 1833. Truyện đã được tái bản nhều lần tại Pháp nhưng lại không được nhiều người biết đến, có lẽ vì sự độc đáo lạ thường của câu chuyện khiến độc giả bất ngờ lẫn hoang mang.

Được viết ở Madrid, Valencia và Andalousia, các truyện ngắn viết về Tây Ban Nha với những trận đấu bò, những tên cướp, phạm nhân và cả phù thủy. Ông nói về tình yêu với đất nước này một cách độc đáo: “Tôi không biết liệu lòng ái quốc của ngài có dung thứ cho sự thiên vị của tôi đối với đất nước Tây Ban Nha hay không. Bởi lẽ chúng ta đang ở chương bàn về tử hình, nên tôi sẽ nói với ngài rằng, nếu tôi ưa những cuộc hành quyết ở Tây Ban Nha hơn ở xứ ta thì tôi cũng thích các nhà ngục của họ hơn nhiều ....” và ở Tây Ban Nha, “thà đối xử tốt với một tên vô lại còn hơn thiếu tôn trọng một người lịch thiệp”.

Tây Ban Nha trong truyện ngắn của Mérimée là đất nước của con người, của ánh mặt trời chói chang, của những con đường đầy bụi bặm và của cả những đam mê nơi mỗi người.

Về phong cách, các truyện ngắn của Mérimée không thiếu những lời châm biếm lạnh lùng mà hài hước khi nói về bản tính của con người: “Quả thực, người nào kể cho chúng ta nghe bí mật của họ cho dù ta không hỏi, sẽ thường phật lòng nếu không được biết bí mật của ta. Người ta hình dung rằng tính tọc mạch cũng phải có đi có lại mới được”. “Lòng tự tôn (...), niềm tin chắc vào việc trả thù và tin chắc vào chiến thắng là ba thứ cảm xúc thật dịu ngọt với trái tim của con người”.

Dẫu đôi khi bị chê là bàng bạc, đến nỗi Victor Hugo phải thốt lên “Khung cảnh phẳng lặng như Mérimée”, thì những truyện ngắn của ông vẫn luôn êm ả, lặng lẽ dù dửng dưng, lạnh lùng. Với văn phong gọn ghẽ, chính xác và gợi hình, Prosper Mérimée đã tạo ra những vũ trụ đẹp như tranh, tô điểm cho các câu chuyện của mình bằng những suy ngẫm về ngôn ngữ hay lịch sử một dân tộc. Song chủ nghĩa hiện thực ở ông không chỉ mang tính tài liệu thuần túy mà trở thành phông nền cho các sự kiện kỳ lạ, có thể khiến người đọc bối rối. Ở điểm này, Mérimée quả thực xứng với danh hiệu bậc thầy nghệ thuật truyện ngắn.

Prosper Mérimée (1803-1870) là nhà văn, kịch tác gia, sử gia và nhà khảo cổ người Pháp. Xuất thân trong một gia đình tư sản có truyền thống nghệ thuật, Prosper Mérimée học luật trước khi hướng sự quan tâm của mình đến văn chương và bắt đầu xuất bản tác phẩm đầu tiên vào năm 1825. Các sáng tác của Mérimée, đặc biệt là các truyện ngắn (trong số đó có lẽ được biết đến nhiều nhất là Carmen, tác phẩm được Georges Bizet chuyển thể thành vở opera nổi tiếng cùng tên), đã làm nên tên tuổi ông và đưa ông trở thành viện sĩ Viện Hàn lâm Pháp năm 1844.