Trẻ em và thiên văn học

Bộ môn khoa học thú vị

Thiên văn học là ngành khoa học tự nhiên nghiên cứu các vật thể và hiện tượng ở bên ngoài bầu khí quyển trái đất như: các hành tinh, ngôi sao, hố đen, thiên hà,vụ nổ siêu tân tinh, vụ nổ tia gamma…

Một trong những điều thú vị nhất của trẻ em khi học thiên văn là được quan sát bầu trời và biết được nhữngvật thể trên đó là gì?

Chỉ với mắt thường và một bầu trời đêm thoáng đãng, các em cũng có thể quan sát được mặt trăng, sao Mộc, sao Hoả, sao Thổ, sao Thiên Lang, nhóm sao Bắc Đẩu, chòm sao Nam Tào, Sư Tử, Bò Cạp, Song Tử, Nhân Mã… điều này thúc đẩy trí tò mò, tưởng tượng và cảm nhận của các em về các khám phá và phát hiện.

Mối liên hệ giữa thiên văn và thần thoại

Thiên văn học và những vị thần trong các truyện thần thoại có mối liên hệ mang tính lịch sử. Các nền văn minh cổ đại có thần thoại phát triển như Hy Lạp, Ai Cập, Ba Tư đều là những quốc gia có thiên văn học phát triển. Do đó, tên của các vị thần thường được đặt tên cho các chòm sao như: Athena - nữ thần của trí tuệ và chiến tranh; Aphrodite - nữ thần sắc đẹp và tình yêu; Apollo - vị thần ánh sáng, chân lý và nghệ thuật; Zeus - là chủ nhân của các vị thần…

Tại Việt Nam, rất nhiều các ngôi sao, chòm sao ngày nay được đặt tên theo các nhân vật trong thần thoại, truyền thuyết như chòm sao Thiên Long (Lạc Long Quân), chòm sao Vũ Tiên (Âu Cơ), chòm sao Tiểu Hùng Tinh (Vua Hùng - con của Lạc Long Quân và Âu Cơ).

Mối liên hệ với Toán học, Vật lý

Trong giai đoạn cổ đại, thiên văn học là môn khoa học tự nhiên ra đời đầu tiên. Mặc dù chưa giải thích được vì sao các hành tinh lại chuyển động, nhưng người cổ đại đã biết chia một ngày làm 24 giờ, chia đường tròn thành 360 độ, mỗi độ 60 phút, đã có thể tính chính xác độ dài của một năm dương lịch, chu kỳ nhật thực, nguyệt thực, đường kính và chu vi trái đất, khoảng cách đến mặt trăng. Do đó, các mô hình vũ trụ đầu tiên ở giai đoạn này mang đậm tính chất toán học. Sang đến thế kỷ XVII, XVIII, con người mới biết được các hành tinh chuyển động là do có lực vạn vật hấp dẫn, điều này đến từ những công trình của Galileo, Kepler, Newton... Đây cũng là cột mốc đánh dấu sự ra đời của vật lý nên các mô hình vũ trụ sau này cũng mang tính chất vật lý nhiều hơn.

Sự phát triển của thiên văn học đã kéo theo sự ra đời và phát triển của nhiều ngành khoa học tự nhiên khác. Tất cả nhằm thỏa mãn trí tò mò của nhân loại về vũ trụ và nguồn gốc của con người.

NGƯỜI NHỎ TUỔI NHẤT PHÁT HIỆN ĐƯỢC NHIỀU HÀNH TINH NHẤT

8 tuổi, Nicole Oliveira (Brazil) đã tham gia một chương trình liên kết với Cơ quan hàng không vũ trụ Mỹ (NASA) để tìm kiếm các tiểu hành tinh và cô bé đã phát hiện ra 18 thiên thể.

Nicole Oliveira sẽ được đặt tên theo các tiểu hành tinh mà cô bé khám phá nếu chúng được công nhận. Mặc dù quá trình xác nhận này có thể mất đến 5 năm nhưng phát hiện của Nicole Oliveira gây nhiều chú ý trong giới thiên văn học với sứ mệnh của nhà thiên văn học nhỏ tuổi nhất thế giới đến nay.

Hình thành tư duy khoa học

Khác với phương pháp lý thuyết và thực nghiệm truyền thống, thiên văn học giúp trẻ em tiếp cận một phương pháp khoa học mới là: quan sát - mô phỏng - lý thuyết. Tức là bằng việc quan sát các hiện tượng, sau đó mô phỏng lại hiện tượng rồi xây dựng mô hình lý thuyết để giải thích nó và chứng minh nó đúng trong mọi trường hợp. Tuy nhiên, nếu việc nhận thức, quan sát sai từ đầu thì mô phỏng và lý thuyết sẽ sai. Nếu nhận thức đúng nhưng đưa ra mô phỏng sai thì lý thuyết cũng sẽ sai. Nhận thức đúng, mô phỏng đúng, nhưng không xây dựng được lý thuyết đúng thì cũng coi như thất bại. Quan sát trước, đặt câu hỏi rồi tìm lời giải thích cho nó… Áp dụng quy luật này cho mọi lĩnh vực, vấn đề trong cuộc sống sẽ giúp trẻ em tư duy chủ động hơn, tích cực hơn.

Phát triển tư duy thực hành

Những kiến thức trẻ học được trên lớp sẽ mau quên nếu ít khi được thực hành, nhất là ngoại ngữ. Nhưng với thiên văn học, trẻ em có thể thực hành hàng ngày để quan sát sự dịch chuyển của các ngôi sao cũng như phát hiện “những vật thể lạ”. Việc này được duy trì đều sẽ dễ dàng phát triển thành một thói quen tư duy rất tốt.

Phát huy trí tưởng tượng phong phú

Nếu một ngày, trẻ thức dậy nhìn ngắm bầu trời xinh đẹp ngoài kia và xuất hiện những câu hỏi: Vì sao bầu trời có màu xanh mà không phải là màu tím? Vì sao mây lại trôi mà không đứng yên? Vì sao những ngôi sao lại xuất hiện vào ban đêm?... Những câu hỏi tưởng chừng như ngây thơ ấy lại là nền tảng ban đầu dẫn trẻ đến với thế giới thiên văn rộng lớn đầy huyền bí. Trẻ em đến với thiên văn nhưng không nhất thiết sau này phải trở thành một nhà thiên văn chuyên nghiệp, hay một nhà khoa học tự nhiên. Điều căn bản nhất đó là trẻ được rèn luyện một thói quen tư duy theo “thiên văn học” và hãy để trí tưởng tượng của trẻ được rộng mở ra khỏi giới hạn của những trang sách hay nỗi sợ hãi mơ hồ về những hành tinh mà con người chưa từng biết đến.

Tại Việt Nam, hàng năm đều có nhiều cuộc thi tìm hiểu về thiên văn học, vũ trụ thu hút đông đảo trẻ em, học sinh, các bạn trẻ có niềm đam mê nghiên cứu về lĩnh vực này.