“Truyện dân gian Do Thái”: kết tinh trí tuệ và văn hóa đặc sắc của người Do Thái

Nếu độc giả đã quen thuộc với những đặc trưng của các tác phẩm văn học dân gian Việt Nam như hình tượng những người anh hùng trong sử thi, yếu tố lịch sử và kỳ ảo trong truyền thuyết,... thì đến với cốt truyện dân gian Do Thái, ta sẽ thấy thêm những nhân vật hoàn toàn mới - người có trí tuệ, minh triết trong lối sống như vua Solomon; những người mang tới phép màu và niềm hy vọng như đại ngôn sứ Elijah; thầy cả - hiện thân của sự uyên bác, khôn ngoan - đại diện cho cộng đoàn Do Thái giáo,… Những nhân vật cơ bản, xuất hiện nhiều lần nhưng luôn được lồng ghép khéo léo vào các câu chuyện trong kho tàng văn học dân gian, đã thể hiện rõ những nét văn hóa đặc trưng cùng niềm tin tôn giáo của người Do Thái.

Lần theo gần 100 cốt truyện dân gian được nhà văn Nguyễn Ước tuyển dịch và biên soạn cẩn thận trong cuốn “Truyện dân gian Do Thái”, độc giả sẽ được chứng kiến một bức tranh đầy màu sắc về mấy ngàn năm luân lạc của dân tộc Do Thái. Họ đã trải qua nhiều khổ đau: chịu sự đô hộ, sống cuộc đời tha hương, bị sách nhiễu cả về thể xác lẫn tinh thần, nhưng trong những câu chuyện của họ, nét đẹp đạo đức, vẻ sáng ngời của tôn giáo vẫn hiện lên lấp lánh, mang nhiều ý nghĩa răn dạy về đức tin, lòng kính sợ Thượng đế, tuân giữ lề luật và luôn đặt niềm tin vào tương lai phía trước.

Đọc “Truyện dân gian Do Thái”, bạn sẽ có cảm giác dễ chịu bởi thông điệp qua từng truyện luôn rõ ràng và dễ tiếp thu. Trời luôn đền đáp cho những người xứng đáng, chỉ cần họ giữ vững tâm sáng và luôn có niềm tin hướng thiện. Một anh thợ học làm bánh nhờ tự tay thắp nến, dắt một thầy cả đi xin lửa về nhà trong đêm tối, chẳng bao lâu trở thành người giàu có và có ảnh hưởng nhất một vùng rộng lớn. Một người nghèo giữ đúng lời hứa với vị ngôn sứ rằng sẽ dùng bảo bối của ngài để tạo phúc cho dân chúng trong thành, được hưởng cuộc sống ấm no đến cuối đời, trong khi người trước anh ta, chỉ vì chút lòng tham mà mất đi bảo bối đã được trao rồi ngậm ngùi trở lại với kiếp sống bần hàn. Trí tuệ của người Do Thái cũng được thể hiện rất rõ qua những câu chuyện xử án tài tình của vua Solomon, những màn đấu trí tại tòa của người dân - trong đó có cả các bà nội trợ khôn ngoan hay những mẩu truyện cười tinh tế, đầy ẩn ý.

Bên cạnh văn học dân gian mang nặng mẫu thức của Kinh thánh, ta còn thấy một dân tộc Do Thái phát triển rất tốt truyền thống trào phúng. Sự mỉa mai, châm biếm được đưa vào những câu chuyện nhỏ thể hiện trí tuệ, ước mơ ấp ủ về sự bình đẳng, tự do và no đủ của người dân nơi đây. 

Giống như hầu hết văn học dân gian của các dân tộc khác, điểm đặc trưng trong bút pháp nghệ thuật của truyện dân gian Do Thái là tính truyền miệng, tính tập thể và do nội dung của các câu chuyện cổ tập trung nhiều vào yếu tố giáo dục, răn dạy về tôn giáo, đạo đức, lối sống, vì thế, cách dẫn dắt cốt truyện luôn ngắn gọn, trực tiếp hướng tới những vấn đề chung của cả cộng đồng, dân tộc. Câu chuyện sử dụng nhiều đoạn đối thoại với ngôn từ giản dị, gợi mở ra những nét văn hóa cội nguồn.

Những ai yêu thích, mến mộ văn hóa lẫn trí tuệ của dân tộc Do Thái đều nên đọc qua kho tàng truyện cổ dân gian kết tinh trí tuệ cũng như văn hóa đặc sắc của họ.