Gà trong tranh xưa và nay

 

 

Người xưa vì yêu quý, đã vẽ những bức tranh về loài gia cầm này. Làng tranh Đông Hồ có “Con gà trống gáy sáng”, “Đại cát”, “Gà mẹ, gà con”... Các dòng tranh khác như Hàng Trống, Kim Hoàng cũng có tranh gà. Người xưa vẽ tranh gà vì gà có nhiều đặc tính phù hợp với giáo lý của đạo Nho. Người xưa dùng gà để đo lường thời gian nên con gà được gắn với đức Tín. Con gà đầu đội mũ (mào gà trống) là đức Văn, chiếc mào gà dựng đứng thể hiện chí khí, bước đi nhanh là đức Võ, gặp địch dám chiến đấu là đức Dũng, có miếng ăn biết gọi đàn là đức Nhân. 

 

 

 

Khi vẽ đàn gà, ngoài ý nghĩa tượng trưng cho sự giàu có, no đủ, người xưa còn gửi gắm vào bức tranh một “mối tình mẫu tử” thiêng liêng, một sự đoàn tụ, sum vầy của gia đình.

 

Trong bức tranh “Con gà trống gáy sáng”, con gà thật vững vàng, chân trái dựa nhẹ bên khóm trúc, chân phải đặt lên mỏm đá mấp mô, toàn thân như đang trườn lên phía trước, đầu ngẩng cao, mắt mở to, ức ưỡn ra, đuôi xòe rộng…, tạo nên ấn tượng chắc khỏe, đầy tin tưởng vào ngày mới tốt đẹp.

 

 

 

Bức tranh “Gà mẹ gà con” hay “Gà đàn”, với nhiều cách diễn tả khác nhau là một trong những loại tranh gà đẹp nhất còn giữ lại đến ngày nay. Trên tranh, con gà mái lớn đang ngậm con ong, dáng hiền từ, chăm chút các con. Mười chú gà đứng quanh gà mẹ: con đang rỉa lông, con đang đùa chạy, con nấp dưới bụng mẹ…, mỗi con mỗi vẻ khác nhau, nhưng dường như tất cả đang hướng về một phía, phía miếng mồi của gà mẹ vừa kiếm được. Hai chân gà mẹ giang ra chịu đựng sức nặng của hai chú gà con đang đứng trên lưng, đồng thời cũng chuẩn bị giữ thế trước sự giành mồi của các gà con sắp bổ nhào tới. Sự sắp xếp chỗ đứng của từng con gà rất được chú ý, khiến người xem thấy được ngay cái rộn ràng, vui vẻ của đàn gà. 

 

Trong bức tranh “Đại cát”, gà được dân gian quan niệm vừa cấm quỷ, vừa cầu may. Hình ảnh chú gà trống oai dũng biểu tượng cho sự thịnh vượng. Trong tiếng Hán, đại kê (gà trống) gần âm với chữ đại cát, chữ ghi trong tranh thay cho lời chúc tốt lành mà người ta gửi đến nhau. 

 

Có một công thức nghệ thuật của người xưa là: Khi vẽ gà thì vẽ kèm hoa cúc (còn vẽ vịt thì kèm hoa sen) - theo phương ngôn “cúc kê, liên áp” nghĩa là cúc gà, sen vịt. Dù sao đi nữa, thêm cúc và sen (hoặc hoa, hoặc lá) vào tranh gà chẳng những không làm giảm giá trị nghệ thuật mà còn tăng thêm ý nghĩa của bức tranh.

 

Khi ngắm những bức tranh của người xưa để lại, nhà thơ Hoài Anh đã có bài thơ về “Bức tranh gà” rất thú vị, xin trích vài câu:

 

 

Các họa sĩ ngày nay cũng hay vẽ gà, họ chọn vẽ gà bởi ngoài những đức tính tốt đẹp được người xưa nêu lên, con gà còn có cấu trúc vóc dáng khá bắt mắt. 

 

 

 

Họa sĩ Lê Trí Dũng là một trong những họa sĩ vẽ con giáp rất đẹp. Năm nay, anh không quên con gà, anh đã vẽ từ cả tháng trước, cũng xêm xêm chục bức và đặt tên bộ tranh là “Ngũ sắc hùng kê”. Những con gà trong tranh của anh - theo anh nói - nó đang vươn lên, với dáng đứng Việt Nam.

Họa sĩ Thành Chương sinh năm Mậu Tí, tử vi nói rằng người tuổi Tí yêu ghét rất rõ ràng, không a dua, yêu thì rất thân thiết, ghét thì xúc đất đổ đi, nên làm chính trị thì khó thành công, còn làm văn chương, nghệ thuật thì có thể tạo được tiếng nói riêng. Hồi 7 tuổi, cậu bé Thành Chương đã biết cầm bút màu vẽ tranh trước khi cầm bút mực để viết những chữ cái đầu đời. Bức tranh “Hai con gà tồ” của cậu đã giành giải vàng Cuộc thi vẽ tranh thiếu nhi quốc tế tổ chức tại Anh quốc. Có lẽ, đó chính là những tín hiệu báo trước một tài năng sau này. Và quả đúng như vậy, Thành Chương đã trở thành một trong những họa sĩ Việt Nam đương đại sáng giá của Việt Nam. Anh là một trong số không nhiều họa sĩ của nước ta sống được bằng nghề. Năm nay, anh cũng vẽ gà, gà của anh chắc khỏe, các mảng mầu rõ ràng, tươi rói. Những họa tiết dân tộc thay cho những chi tiết của con gà trống lạ nhưng vẫn đắt. Đôi chân trụ chắc, ngoảnh đầu về phía mặt trời như hướng tới nguồn sáng của cuộc đời - nghệ thuật.

 

 

 

Họa sĩ Phạm An Hải - người đã có tranh tham gia trên sàn đấu giá Sothebys, những năm trước anh vẽ nhiều con giáp nhưng thường là để tặng bạn bè. Năm nay, Hải cũng vẽ gà. Là người chuyên vẽ trìu tượng, và rất giỏi xử lý ánh sáng, tranh gà của Hải đơn giản với hai mầu đen trắng và những điểm đỏ. Những con gà của anh dường như hiện diện dưới những ánh nắng của mùa đông năm nay. Không gắt chói, những vẫn thấy được chiều sâu không gian. Những con gà không rõ, nhưng  người xem vẫn cảm giác được cả đàn gà đang xao xác, cựa quậy và hình như nghe được cả những tiếng lích chích từ những chấm đỏ trong tranh.

 

Xưa và nay, nghệ thuật được các tác giả nhìn nhận khác nhau, thể hiện khác nhau, nhưng có lẽ, tình cảm với những gì thân thuộc, gần gũi với cuộc sống thì chẳng khác nhau là mấy, nhất là với những con gà.