Miền Tây Nam bộ: Mâm ngũ quả và tục kiêng ngày Tết

 

 

Có thể nói, những ông bà cao niên thường rất chú trọng việc cúng kiếng tổ tiên cũng như cúng tất tần tật, cúng toàn bộ các vị thần thánh trong tín ngưỡng dân gian mà ông bà ta xem là có liên quan tới cuộc sống. Ngày bà ngoại tôi còn sống, bà đã phải chuẩn bị Tết từ đầu tháng 11 Âm lịch, bắt đầu là khâu lựa nếp để quết bánh phồng, rồi đến “o bế” mấy cây chuối để có nải to, lá tốt gói bánh, nhắm mấy cây dừa nước để lấy lá và lạt gói bánh tét… Những ngày Tết của ngoại nói riêng và của hầu hết những người phụ nữ ngày xưa là bận bịu, tất bật suốt không chỉ “ba ngày Tết”. Riêng chuyện cúng ông bà tổ tiên, rồi cúng Tết vườn, cúng Tết trâu, cúng Tết đò, cúng Tết cây… là đã thấy ngoại không ngớt tay rồi. Đối với mâm ngũ quả, ngoại đích thân đi chợ từ mấy ngày trước Tết để chọn thêm vài loại trái cây mà trong vườn nhà còn thiếu hoặc có mà trái không đẹp, ngoại không dám chưng vì sợ may mắn không đến trong năm mới. Sau nhiều ngày “tuyển chọn” khắt khe như là tuyển… hoàng hậu ngày xưa, thì mâm ngũ quả lớn nhất (vì nhà ngoại rộng, ngoài vị trí trung tâm ở bàn thờ chính còn đặt thêm vài mâm nhỏ nữa) cũng hình thành. Mãng cầu xanh mướt (phải là mãng cầu xiêm) bên cạnh trái đu đủ hườm hườm, quây quần bên đó là trái dừa (thường chọn giống dừa lửa, dừa dâu vì chúng vừa có màu đẹp vừa nhỏ gọn, dễ bày trí) cùng với trái xoài, chùm sung. Mỗi thứ có thể 1 trái hoặc nhiều trái tùy vào qui mô của mâm lớn hay nhỏ. Tất cả hợp lại thành lời cầu ước như tính cách hồn hậu, chân chất, không tham vọng của người miền Tây Nam bộ “Cầu Vừa (dừa) Đủ Xài (xoài: ở nông thôn vẫn gọi trái xoài là trái xài) Sung (sung sướng)”!

 

Tuy ngày nay do cách nhìn và có sự giao thoa văn hóa giữa các vùng miền nên việc cúng kiếng đối với người trẻ cũng có những thay đổi. Mâm ngũ quả của nhiều nhà không nhất thiết phải theo công thức cũ mà có cả táo, nho, dưa hấu, cam quít… theo sở thích của gia chủ. Tuy nhiên, có một loại trái mà ngày Tết dân miền Tây vẫn không mặn mà cho lên mâm cúng, đó là chuối xiêm.

 

 

 

Nếu như mâm ngũ quả của người Bắc bao giờ cũng có nải chuối xiêm màu xanh và tôi được biết ngày Tết chuối xiêm ở Bắc rất đắt, nải trái lẻ có khi lên tới hai, ba trăm ngàn, thì ở miền Tây, dịp Tết là chuối xiêm rẻ như bèo, không ai mua. Lý do thật buồn cười và thiệt là… Nam bộ: Bà con sợ chưng chuối hay ăn chuối thì cả năm đó sẽ bị xui xẻo, cuộc sống bị “chúi” xuống (chuối đọc trại là chúi)! Ngay cả ngày thường, có người được cho nải chuối là không bao giờ nhận vì sợ… chúi, xui xẻo!

 

Còn về món ăn trong mâm cúng thì quê tôi - Bến Tre nói riêng và miền Tây nói chung khá thoải mái, có gì cúng nấy, có khi cúng theo sở thích mà tiền nhân yêu thích lúc sinh thời, nhưng, vẫn có vài món thuộc hàng “kinh điển” không thể thiếu, đứng đầu là thịt heo kho tàu (thịt heo kho với trứng vịt và nước dừa xiêm), khổ qua hầm, bánh tét, dưa củ kiệu… Ăn thịt heo kho tàu vì món này có vị ngòn ngọt của nước dừa (cũng là món hợp khẩu vị của đại đa số dân miền Tây, vì ở đây ăn rất ngọt) cũng là mong ước một năm mới ngọt ngào, yên ả; còn ăn khổ qua hầm là “thể theo” tên gọi khổ qua là mong mỏi cái “khổ” sẽ “qua”, tức những phiền não trong năm cũ không còn nữa, năm mới sẽ tốt đẹp hơn! Còn bánh tét, có thể cúng hoặc không, nếu như trong mâm cỗ ngoài Bắc tôi thấy luôn hiện diện bánh chưng, thì trong Nam, bánh tét chỉ để ăn chơi, không nhất thiết phải là món đóng “vai chính” như thịt heo kho tàu, khổ qua! 

 

Ngoài những món có “không khí” ngày Tết thì người miền Tây không câu nệ trong ăn uống, cúng kiếng, có thể là tô canh chua bông so đũa nấu cá basa, bánh tráng cuốn tép đất, tép bạc, cá kèo kho tộ… không nhất thiết phải theo nghi lễ. Miễn sao, bữa cơm đoàn viên, sum họp gia đình vui là được!